پایگاه گاهشناسی درختی ایران

به اطلاع اساتید، پژوهشگران و دانشجویان گرامی می رساند کتاب "اصول، روش ها و کاربرد گاهشناسی درختی" به همت آقای مهندس شمس الدین بالاپور توسط انتشارات جدی کار به چاب رسیده است. علاقمندان جهت تهیه این کتاب می توانند به طریق زیر خرید خود را انجام دهند.

جهت خرید اینجا کلیک کنید

روش ها و ابزارهای مختلفی برای اندازه گیری دوایر سالیانه در دنیا رایج است. یکی از ابزارها میز اندازه گیری LINTAB ساخت آلمان است. در یک جزوه  نحوه اندازه گیری حلقه های رویشی به طور مختصر با تصاویر تشریح شده است. 

برای دسترسی به فایل PDF نحوه اندازه گیری دوایر سالیانه روی لینک زیر کلیک نمائید: 

 نحوه اندازه گیری دوایر سالیانه با LINTAB

در ضمن استفاده از مطالب متن با ذکر منبع بلامانع است

سایر برنامه های جالب که بطور عمومی در تبدیل و ویرایش سری های زمانی کاربرد بیشتری دارند:

OpenRWL: برنامه جالب الحاقی Microsoft Excel  (توسط Luc Cournoyer  نوشته شده) است که سریعا فایل هایی با فرمت  RWL  به ستون هایی در Excel تبدیل می کند که سری زمانی هر نمونه را در یک ستون جایگزین می کند. نصب آن بسیار ساده است با باز کردن فایل زیپ با کلیک بروی برنامه مورد نظر نصب خواهد شد. این برنامه با دو حالت یا با دو فرمت مختلف توسن کار می کند (نمونه هایی که سال آخر آنها 999 و نمونه هایی که با 999- تعیین شده است). شما با کلیک بروی Add-in  برنامه Micorosoft Excel روی یکی از دو فرمت مشاهده شده کیلک کرده و فایل های با فرمت RWL را به ستون هایی تبدیل کنید.

Convert5: برنامه مناسبی برای تبدیل فرمت های  TRIMS (RW)، Decadal و Catras به یکی از فرمت های Decadal (RWL) یا ترکیبی از آنها، این برنامه توسط Henri D. Grissino-Mayer نوشته شده است.

CoRing: برنامه کاربردی جالبی است برای ویرایش، رسم نمودار و تبدیل فایل هایی با فرمت Catras  و Trims  به فایل هایی با فرمت توسن (Tucson) که توسط Oriol Bosch نوشته شده است.

Verify5 for DOS: برای کنترل دقت اندازه گیری اولیه کارآموزان برنامه کاربردی است (written by Henri D. Grissino-Mayer). این برنامه تحت dos و ویندوز هم عمل می کند (نسخه ویندوز Verify for Windows).

منبع: http://web.utk.edu/~grissino/software

قبل ازتعريف اساس فيزيولوژيکي و روابط اقيلمي و محيطي و روش­هاي مورد استفاده در دانش دندروکرنرلوژي: تشريح اصول پايه مفيد خواهد بود.

تعاریف و اصطلاحات رایج در گاهشناسی درختی:

گاهشناسي مطلق: نوعي از گاهشناسي است که برحسب تاريخ تقويمي تاريخ­گذاري شده باشد.

رشد سالانه: عبارت است از مقدار افزايش حجم يک درخت و يا يک توده درختي در طي يک سال.

تابع خودهمبستگي: نتيجه محاسبه ضرايب خود همبستگي از يک تا تعداد معيني از مقاطع زماني (براي يک متغير مانند رشد سالانه)، و سپس طراحي اين ضرايب را به عنوان تابعي از مقطع زماني گويند.

رگرسيون خودي: به رگرسيوني گويند که در آن يک رقم در يک زنجيره زماني به يک يا چند رقم که از لحاظ زماني بيشتر مي­باشند، بستگي و يا ارتباط دارد.

پوست: تمامي بافت­هاي که بيرون از لايه­زايا يا کامبيوم قرار دارند.

سونداژ (مته زني): عمل سوراخ کردن تنه درخت به وسيله مته رويش سنج که به منظور به دست آوردن نمونه استوانه­اي رويش انجام مي­گيرد.

تنظيم کردن يا کاليبراسيون: مرحله­اي از تجزيه و تحليل اقليم ـ درخت که در آن يک الگوي ارتباطي بين حلقه­هاي رويشي درخت و عوامل اقليمي به شکل خاصي با استفاده از رگرسيون خطي ساده يا چند متغيره ساخته مي­شود.

فعاليت کامبيومي: شدت و مدت تقسيم سلول­هاي کامبيومي را گويند.

سن کامبيومي: سن يک برش از تنه درخت را گويند. سال اول مربوط به اولين حلقه رويشي خارج از مغز درخت مي­باشد.

کامبيوم (لايه زايا، لايه زاينده): لايه­اي از بافت مريستمي را گويند که در زير پوست درخت بين بافت چوبي ثانوي از داخل و بافت آبکشي ثانوي از خارج قرار گرفته است، در واقع در نتيجه تقسيم اين، بافت چوبي و آبکشي تشکيل مي­شوند.

گاهشناسي (زمان شناسي): ميانگين اندازه­هاي (پهني) مجموعه حلقه­هاي رويشي درخت که به صورت تابعي از زمان بيان مي­شوند. مبدا زماني (تاريخ­گذاري) ممکن است مطلق يا شناور باشد.

نمودار اقليمي (دياگرام اقليمي): عبارت از نمايش نموداري (گرافيکي) ميانگين ماهانه داده­هاي اقليمي و رويدادهاي اقليمي بحراني کوتاه مدت.

تاريخ­گذاري تطبيقي (تاريخ­گذاري عرضي): عمل تطبيق و جوربندي تغييرات پهناي حلقه­هاي رويشي يا ديگر خصوصياتي که در بين چندين مجموعه حلقه رويشي از درختان نمونه گيري شده، انجام مي­شود تا امکان تشخيص دقيق سالي که در آن هر  کدام از حلقه­ها رویش يافته­اند، و يا خاستگاه جغرافيايي درخت (در مورد چوب­هاي تجارتي خارج از منطقه و غيره) به وجود آيد.

تاريخ­گذاري (گاهشناسي): «گاهشناسي عمومي درختي» عمل تعيين تاريخ تشکيل يک حلقه رويشي به وسيله چشم يا با شيوه­هاي نموداري (گرافيکي) يا آماري است.

«ديرينه شناسي درختي» براي تعيين توالي زماني حوادثي که در مقايسه با همديگر و يا در قياس به هر مقياس از پيش تعيين شده ديگري که براي اندازه­گيري زمان، طراحي و تنظيم شده باشند، بستگي داشته باشند.

باستان­شناسي درختي (ديرينه شناسي درختي): به مجموعه­اي از رويش­هاي علمي اطلاق مي­شود که براي تعيين تاريخ دقيق يک دوره زماني به کار مي­روند که طي آن زمان عمليات قطع، استحصال، و استفاده در بنا انجام شده باشد.

گاهشناسي درختي: به علم تاريخ­گذاري حلقه­هاي رويشي اطلاق مي­شود. اين شامل بررسي و تجزيه و تحليل اطلاعات موجود در ساختار حلقه­هاي تاريخ­گذاري شده است و استفاده از آن به منظور پاسخگويي به سوالات تاريخي و زيست محيطي مي­باشد.

1)        به تعبير دقيق، کاربرد گاهشناسي درختي، که به تاريخ­گذاري منجر مي­شود (به عنوان مثال: ديرينه شناسي درختي).

اقليم شناسي درختي: زير مجموعه­اي از علم بوم­شناسي درختي است که با استفاده از حلقه­هاي رويشي تاريخ گذاري شده، مطالعه اقليم­هاي گذشته و حال را ممکن مي­سازد.

زمين شناسي درختي: زير مجموعه­اي از بوم­شناسي درختي است که از حلقه­هاي رويشي تاريخ­گذاري شده جهت مطالعه و تاريخ­گذاري فرايندهاي ژئومورفيک همچون لغزش صخره­اي، رانش زمين، و غيره استفاده مي­کند.

آب­شناسي درختي: زير مجموعه­اي از بوم­شناسي درختي است که از حلقه­هاي رويشي تاريخ­گذاری شده جهت مطالعه و تاريخ­گذاري پديده­ها يا آب­شناختي همچون تغييرات جريان رودخانه­اي تغييرات سطح آب درياچه­ها و تاريخ سيلاب­ها استفاده مي­کند.

روند زدايي: حذف و برطرف نمودن (کنار گذاري) روند (رفتار يا حالت کلي) مربوط به تغييراتي از يک مجموعه حلقه رويشي را گويند، که ارزش کم و يا متوسط دارند، طرف نظر از منشاء اصلي روند (همچون تغييرات محيطي دراز مدت، تاثيرات سن درخت، جهش­هاي درختي و غيره).

پراکنده آوند: چوب­هاي که در آن­ها اندازه آوندها نسبتا يکنواخت بوده و يا دست کم تغيير در اندازه، به صورت تديجي صورت گرفته باشد، و در سراسر حلقه رويشي پخش باشند.

چوب آغاز: سلول­های بافت چوبي که در داخل يک حلقه رويشي در اوایل فصل رويش توليد شده و بازدانگان به وسيله تراکيئدهاي فراخ با ديواره نازک، و در نهاندانگان به بوسيله تعدادي زيادي آوندهاي درشت قابل تشخيص هستند.

سال رويدادي: رويدادي، به سالي با خصوصيات بارز در يک محدوده از حلقه­هاي رويشي متوالي و مجزا از هم که با چشم قابل تشخيص باشند، گفته مي­شود. از ديدگاه ريخت­شناسي (مورفولوژي) از چند راه قابل تشخيص است. حلقه گم شده، حلقه کاذب، نخستين سال يک تغيير رشد ناگهاني، چوب واکنشي، بروز زخم يا افزايش در مجاري رزين يا بافت­هاي تغيير رنگ داده و غير ...

حلقه کاذب: به لايه رويش اضافي و ظاهرا کامل و مشخص که در داخل يک فصل رويش شکل يافته باشد، حلقه کاذب گويند. برخلاف، نوسان جرم ويژه، حلقه­هاي کاذب از لحاظ ريخت شناسي (مورفولوژي)، قابل تشخيص از حلقه­هاي رويشي واقعي نيستند و تنها از تاريخ­گذاري تطبيقي مي­توان آنها را شناسايي کرد.

گاهشناسي شناور: به يک مجموعه حلقه رويشي با سن ناشناخته گفته مي­شود که تاريخ­گذاري تطبيقي در آنها بر مبناي تاريخ تقويمي مشخصي، انجام نگرفته باشد.

منحني رشد قطری: نمودار اندازه­گيري­هاي انجام شده از پهناي حلقه­هاي رويشي متوالي را گويند که به صورت تابعي از زمان ترسيم شده باشد.

محدوده رويش: در يک گونه که حلقه­هاي رويشي ساليانه واقعي توليد نمي­کند، به لايه رويشي گفته مي­شود که طي يک دوره زماني نا معين توليد شده باشد. در اين حالت حد بين چوب تابستانه و بهاره هيچ­گاه متمايز و مشخص نيست و اغلب در تمامي پيرامون تنه درخت نبوده و يک دايره کامل ايجاد نمي­کند.

مته رويش سنج (مته نمونه برداري): ابزاري است شبيه مته (مته نجاري) ولي تو خالي با يک ناودانک برون کشنده (اصطلاحا قاشقک) که براي بيرون آوردن استوانه­هاي باريک (معمولا به mm5) از چوب تنه درخت استفاده مي­شود.

استوانه رويش: نمونه استوانه­اي باريک از چوب که بوسيله مته رويش سنج از تنه درخت يا الوار در جهت شعاعي درختان زنده سرپا و يا افکنده و استحصال شده به دست مي­آيد.

عامل محدود کننده: رويش گياه، تحت کنترل برخي عوامل محدود کننده مي باشد که ممکن است خارجي (همچون: آب، دما، نور، دي اکسيد کربن، اکسژن، مواد معدني موجود در خاک ...) و يا دروني (همچون تنظيم کننده­هاي رويش، آنزيمها، ...) باشد. يک فرايند بيولوژيکي همچون رويش نمي­تواند سريع­تر از آني باشد که توسط اغلب عوامل محدود کننده، مجاز شناخته شده است.

گاه­شناسي محلي: نوعي گاهشناسي را گويند که از ميانگين گاهشناسي چندين جايگاه در داخل يک منطقه به دست آمده باشد و زيستگاه­هاي تقريبا متفاوتي را منعکس کند که در شرايط محيطي، نوع خاک، گونه­ها، و يا سن درختان متغير باشد.

ايستگاه هواشناسي: به مکاني گفته مي­شود که داده­هاي هواشناسي در آن به طور منظم يا دائم اندازه­گيري و ثبت مي­شود.

حلقه گم شده: به حلقه رويشي گفته مي­شود که در يک نمونه (براي مثال در يک استوانه رويش يا ديسک تنه) به دليل ناتواني فعاليت لایه زايا وجود نداشته و غائب باشد. حلقه­هاي گم شده به وسيله تاريخ­گذاري تطبيقي قابل تشخيص مي­باشند.

تحليل چنده متغيره: تحليل آماري بيش از يک متغير را گويند. در گاهشناسي درختي به تحليل همزمان مثلا چندين سال، چندين عامل خارجي و يا هر دو اشاره دارد.

سال نشانگر: تجمع و تمرکز سال­هاي رويدادي يعني سال­هايي که خصوصيات بارزي داشته باشند، همچون: حلقه گم شده چوب واکنشي، منطقه زخمي و غيره را که تاريخ­گذاري (تطبيقي) شده باشند، در بين گروهي از درختان، سال نشانگر نامند.

تاريخ­گذاري بر مبناي کربن راديواکتيو: به عمل تعيين سن مواد کربني قديمي به وسيله اندازه­گيري مقدار کربن راديواکتيو موجود در آن­ها گفته مي­شود.

گاهشناسي منطقه­اي: به زمان شناسي گفته مي­شود که از ميانگين چندين زمان شناسي جايگاهي يا محلي به دست آمده باشد که در يک ناحيه بزرگ، براي مثال مناطق شمالي آريزونا، گسترده باشند.

رگرسيون: به نمايش آماري يک رابطه گويند که در آن يک گروه معلومات به نام داده­ها يا متغيرهاي اوليه به يک (اگر رگرسيون ساده باشد) و يا تعداد بيشتري (در مورد رگرسيون هاي چندگانه) گروه اطلاعات، به نام داده­هاي پيشگو وابسته­اند و يا مي­توانند از روي آنها محاسبه شوند. هنگامي که يک رابطه رگرسيوني به دست آمده، از اين معادله استفاده مي­شود تا تخمين­ها بدست آيند. اين تخمين­ها در واقع ارزش­هاي اوليه محاسبه شده­اي مي­باشند که از داده­هاي پيشگو استخراج شده­اند.

پهناي حلقه رويشي: به پهناي يک حلقه رويشي گفته مي­شود که در طول شعاع درخت اندازه­گيري شده باشد.

شاخص پهناي حلقه: ارزش (رقم) تبديل شده پهناي کمي حلقه را پس از تقسيم بر يک تابع هموار کننده و استاندارد کننده گويند که به منظور استاندارد کردن انجام گرفته باشد. اين شاخص مي­تواند براي هر مشخصه از حلقه رويشي (غير از پهنا) نظير جرم ويژه نيز منظور گردد.

استاندارد کردن: به فرو نشاني و متعادل سازي تتغييرات دراز مدت از زنجيره زماين عوامل اندازه­گيري شده حلقه رويشي به وسيله تقسيم مقادير اندازه­گيري شده به يک تابع هموار کننده و استاندارد شده و تبديل آن­ها به يک زنجيره زماني از شاخص­هاي پهناي حلقه رويشي گفته مي­شود.

حلقه رويشي: به لايه سلول­هايي گفته مي­شود که در طي يک سال به وسيله بافت آبکش و چوب توليد شده باشد. محدوده­هاي چوب بهاره ـ چوب تابستانه در حلقه­هاي رويشي متوالي کاملا مشخص بوده و در سراسر محيط تنه درخت گسترده شده است.

منبع: Tree-Ring Lab Lamont-Doherty Earth Observatory

* قابل توجه کاربران گرامی برنامه هایی که علامت ستاره دارند بایستی برنامه "Absoft80" را در درایو C:drive کپی کنید تا برنامه گرافیکی بخوبی اجرا شود.