انتخاب منطقه و درخت مورد مورد مطالعه

انتخاب رویشگاه در مطالعات گاهشناسي­درختي يکي از فاکتورهاي خيلي مهم بحساب مي­آيد. در انطباق حلقه­هاي رويشي و مطرح ساختن ویژگی های اقلیم شناختی بمنظور دست یابی به نتایج دقیق، مناطق مورد مطالعه بایستی مطابق با اهداف مطالعه انتخاب شوند.  هر گونه درختي در يک دامنه پراکنشي عمودي و افقي مناسب مستقر مي­گردد. پهناي ارتفاع رویشی و مقاومت به اختلاف دمايي گونه­هاي درختي مختلف از يکديگر متفاوت است. براي مثال، کاج بروسیا از سطح دريا تا ارتفاع حدود 1100 متری از سطح دریا، کاج سیلوستر در حدود کمربند ارتفاعي 800-700 متر تا 2600 متر از سطح دریا مي­رويد. در محدوده پايين مناطق پراکنش گونه­هاي درختي بارندگي کم يعني خشکي، در محدوده بالا نيز بارندگي زياد با دماي هواي پايين تاثير بازدارندگي خود را بر روي رشد را نشان مي­دهند. در قسمت­هاي مياني رويشگاه يعني در کمربند اپتيمم به غير از سال­هاي شديد، نه دماي هوا و نه بارندگي تاثير محدودکننده معيني را از خود نشان نمي­دهند. بنابراين در انتخاب منطقه نمونه­گيري، مناطق پراکنش اپتيمم گونه­هاي درختي مدنظر قرار نمي­گيرد، بلکه رويشگاه­هايي که تحت فشار محيطی­اند، انتخاب مي­شوند. فريتز (1976)، در رويشگاه­هاي خشک بمنظور ايجاد حلقه­رويشي خيلي حساس، با نمونه­گيري خيلي اندک (از يک ناحيه 10 درخت) کرونولوژي ناحيه­اي مطمئني را می­توان ايجاد کرد، از رويشگاه­هاي مناسب با حلقه­هاي­رويشي غيرحساس در ایجاد گاهشناسی ناحیه­ای، تهیه تعداد نمونه­ای زیاد ضروری است.

 در انتخاب منطقه نمونه­گيري دومين نکته­اي که بايستي مورد توجه قرار گيرد محدوده دامنه پراکنش افقي است. بعنوان مثال، کاج سیلوستر از طول جغرافياي 38 تا طول 70 درجه در کمربندي وسيعي گسترده است. پايه­هاي مستقر در عرض­هاي شمالي اين کمربند رويشي تاثير دماي هواي کمينه، پايه­هاي مستقر در عرض­هاي جنوبي تاثيرخشکي را خيلي بهتر منعکس مي­کند.

گرچه هر فاکتوري به تنهايي در انتخاب منطقه نمونه­گيري تاثيرگذار است، براي بدست آوردن نمونه­هايي با حلقه­هاي­رويشي حساس، بايستي منطقه­اي انتخاب گردد که تاثير مشترک چندين فاکتور منفي را در برگيرد. براي مثال، در پايين يک منطقه پراکنشي محدوده عرض جغرافيايي در دامنه جنوبي گونه­ها و پايه­هاي مستقر بر روي خاک­هاي کم عمق تاثير خشکي را به نحو احسن نشان مي­دهد، بر عکس اين در محدوده دامنه پراکنش شمالي يک گونه درختي مشخص در رويشگاه­هاي بالادست حداقل دماي هواي، مخصوصا تاثير دماي هواي پايين در فصل بهار را بهتر منعکس مي­نمايد.

در انتخاب منطقه نمونه­گيري يکي ديگر از نکات ضروري که بايستي مورد توجه قرار گيرد، انتخاب منطقه نمونه­گيري از رويشگاه­هاي طبيعي و دور از مداخله انسان مي­باشد. شناسايي تاثير اقليم بر روي رشد حلقه­رويشي درختان مناطقي که تحت تاثير مستقيم انسان بوده سخت است. براي ايجاد کرونولوژي صحيح و دقيق رويشگاه­هاي طبيعي ضروري است. برخلاف اين براي شناخت تاثير آلودگي هوا بر روي نمو حلقه­رويشي نمونه­گيري هم از رويشگاه­هاي طبيعي و هم نيز از مناطق مداخله شده (به منظور مقايسه) لازم  است.

سيلندريک بودن تنه درختان منطقه نمونه­گيري ازرويشگاه­هاي طبيعي همانطور که بالا تشريح شد و نبود شکاف و زخم قابل توجهي در آنها بايستي در انتخاب­شان در نظر گرفته شود. درختاني که داراي حلقه­رويشي حساس با تاج خيلي ضعيف، نبايستي ترجيح داده شوند. علاوه بر اين ترجيح درختان مسن، ايجاد گاهشناسي خيلي طولاني را ممکن مي­سازد.

معرفی منطقه مورد مطالعه

ويژگي­هاي منطقه مورد نمونه­گيري بصورت ليستي آماده و بعد از آن براي ارزيابي بايستي ثبت گردد. اين ويژگي­ها براحتي قابل دسترسي و فقط ويژگي­هايست که خيلي مهم­اند. دو نمونه مرتبط در زير آماده شده است. مخصوصا در انجام مطالعات اقليم­شناسي­درختي و اکولوژي­درختي جمع­آوري اطلاعات داده شده در نمونه­هاي زير، در مطرح کردن ويژگي هاي اکولوژيکي و توپوگرافي منطقه خيلي مفيد است. قبل از شناخت منطقه نمونه­گيري ويژگي­هايي مانند مختصات جغرافيايي، ارتفاع از سطح دريا، جهت، شيب، گونه­هاي درختي غالب، درصد پوشش جنگل، ارتفاع محدوده­هاي جنگلي بالا و پايين، ارتفاع متوسط درخت، گونه­هاي گياهي علفي و بوته­ي در پوشش گياهي و نسبت آنها، براي هر نقطه مطالعاتي نمونه­گيري در تحقيقات اراضي بايستي جداگانه ثبت گردد.

. نکته­هاي مهمي که در نمونه­گيري توجه به آنها ضروري است

انتخاب و گرفتن نمونه­ها فاکتورهاي خيلي مهمي است که اطمينان مطالعات گاهشناسي­درختي را بطور مستقيم تحت تاثير قرار مي­دهد، بنابراین نکاتي که بايستي در نمونه­گيري بايد در نظر گرفته شود در زير تشريح شده است:

1.   نمونه­ها از درختان سرپا، از رويشگاه­هاي طبيعي که دخالت انسان در آن ديده نمي­شود، گرفته شود. به ويژه در مطالعات اقليم­شناسي درختي، براي شناخت تاثير اقليم و برآورد اقليمي اين موارد از شرط­هاي انکار ناپذير است.

2.   نمونه­ها بايستي از محيط­هايي گرفته شود که با اهداف مطالعه مطابقت داشته باشد، براي مطرح کردن تاثير خشکي، از رويشگاه­هاي پايين دست با ارتفاع از سطح درياي کم؛ براي مشخص کردن تاثير دماي هواي پايين از رويشگاه­هاي بالادست نمونه گرفته شود.

3.   نمونه بايستي از اراضي شيب­دار با تنش آبي بالا و داراي حلقه­هاي رويشي حساس گرفته شود. اراضي پست، بخاطر ذخيره آب زياد و عمق خاک زياد شرايط مناسبي براي رستني­ها ايجاد نمي­کند، مطالعات حلقه­رويشي بيشتر بر روي درختاني که در شرايط نامناسب مستقراند انجام مي­گيرد.

4.   درختاني با تنه نامتقارن که در نتيجه باد، برف وزمين لغزش ايجاد شده­اند تا حد ممکن انتخاب نمي­گردند.

5.   اگر زخم قابل توجهي در تنه درختان مشاهده شود در اين مطالعه ترجيح داده نمي­شود. در درختاني با اين وضعيت، براي ترميم زخم بخاطر انجام تقسيم سلولي زياد در محل زخم نمو حلقه خيلي نامنظم خواهد بود.

۶. مته­هاي نمونه­گيري کاملا در جهت مرکز درخت قرار بگيرد. در حالت عکس پهناي حلقه رويشي بدرستي اندازه­گيري نخواهد شد.

۷.   بايستي از درختان مسن به منظور ايجاد گاهشناسي خيي طولاني نمونه­گيري گردد.

۸.   بخاطر تاج ضعيف در درختان مواد غذايي خيلي کم توليد مي­شود و به سبب آن حلقه رويشي باريک بوجود مي­آيد. اين درختان در عين حال به شرایط محيطي خيلي حساسند. بنابراين بجاي درختاني با تاج قوي و گسترده درختاني با تاج ضعيف و باريک ترجيح داده شود. درختان با تاج ضعيف، در سال­هاي نامساعد در بعضي مواقع قسمت­هاي پايين تنه حلقه­هاي رويشي تشکيل نمي­دهند. اين وضعيت جداگانه بايد مورد توجه واقع گردد.

۹. درختان تحت فشار در داخل جنگل، حلقه­هاي رويشي خيلي باريکتر از حد نرمال تشکيل مي­دهند. درختاني که به ساليان طولاني تحت فشار بوده­اند، در مطالعات گاهشناسي­درختي مورد استفاده واقع نمي­شوند.

نحوه استخراج نمونه­ها

نمونه­هاي مورد استفاده در مطالعات گاهشناسي­درختي از محيط­هاي مختلف به اشکال مختلف تهيه مي­شوند. نمونه­ها از درختان زنده (سرپا)، بناهاي تاريخي، آثار تاريخي هنري، کنده کاري­ها، جريانات رودخانه­اي ، طغيان­ها، آتشفشان­ها و درختان مدفون در زير خاک در نتيجه حرکات تکتونيکي، استخراج مي­گردد. در بين اين­محیط­ها، از درختان سرپا به حالت نمونه رويشي (Core)، اندازه­گيري مستقيم از چوب در بناهاي تاريخي و آثار هنري که نمونه­گيري از آنها غير ممکن است و از ديگر محيط­ها تا حد ممکن به شکل ديسک نمونه­ها گرفته مي­شود.

نمونه­هاي رويشي از درختان سرپا به کمک مته سالسنج استخراج مي­گردد. يکي از موارد مهمي که در استخراج نمونه رويشي بايستي در نظر گرفته شود وارد کردن کامل مته به مرکز درخت است

 بدين جهت براي گرفتن نمونه وجود دو نفر الزامی است. يک نفر با بکار گرفتن مته، نفر دوم در پشت سر به فاصله 3-2 متر،  جهت­گيري کامل مته سالسنج به مرکز درخت را کنترل مي­کند.

شاخه­ها و شيب محل استقرار درخت، طرف قرارگيري مغز تنه را معين مي­کند. در مکان­هايي با شيب خيلي زياد بطور کلي تنه­هاي نامتقارن ايجاد مي­شوند. نمونه­گيري از اين مکان­ها در جهات عمود بر شيب تا حد ممکن ترجيح داده مي­شود. جاهاي شيب­دار، از نظر ظرفيت آب­گيري خيلي ضعيف بوده، در مطالعات اقليم­شناسي­درختي از مناطقي است که ترجيح آن ضروري است. در مکان­هايي با شيب خيلي تند در قسمت­هاي يقه اکثر درختان رشد ديده مي­شود. در جهت ارتفاع برابر سينه رشد اين درختان کاهش يافته و به ضخامت نرمال تبديل مي­گردد. نمونه­هاي رويشي از ارتفاع برابر سينه گرفته مي­شود. از تنه درختاني با تنه سيلندريک گرفتن دو نمونه رويشي بصورت متقابل نتايج مفيدي را فراهم مي­نمايد. تنه نامتقارن در عمليات نمونه­گيري نبايستي ترجيح داده شوند.

تا حد ممکن از اين نوع درختان تهيه نمونه ­نبايد انجام گيرد. چون، در يک طرف حلقه­هاي رويشي به راحتي شمرده شده، در حالي که در طرف ديگر حلقه­رويشي مشاهده نمي­گردند. علاوه بر اين در اين نمونه­ها، بعلت تشکيل چوب واکنش[1] اندازه­گيري پهناي حلقه­رويشي مشکل است.

نمونه­هاي رويشي تا رطوبت خود را از دست نداده بايستي برچسب بخورد. کد روي نمونه­ها بايد شامل اطلاعاتي ضروري مانند شماره درخت  و شماره نمونه باشد. نمونه­هاي رويشي برچسب خورده به منظور آسيب نديدن به محافظ­هاي مخصوص به منظور حمل و نقل انتقال يابند. با کاغذ روزنامه پيچانده شده و در پاکت قرار مي­گيرد. محافظ­هاي کاغذي و پلاستيکي به ابعاد مختلف به قطر 5 ميلي­متر و بمنظور حمل آنها درست شده­اند.  اين عمليات بعد از انجام گرفتن در عرصه، نمونه­هاي بعد از آورده شدن به آزمايشگاه، از محافظ­ها بيرون آورده شده بمنظور اندازه­گيري حلقه­رويشي روي قالب­هاي چوبي قرار مي­گيرند. قالب­هاي چوبي همانطور که در ابعاد مختلف وجود دارد. بطور کلی به طول 45 سانتيمتر ساخته مي­شود. در قسمت بالايي قالب­ها با ابعاد 45×1×2 سانتيمتر کانالي به عمق 4 ميليمتر به پهناي 5 ميليمتر ايجاد مي­گردد. نمونه هاي رويشي در اين شيارها قرار مي­گيرند و بيشتر مواقع چسبانده مي­شوند.

نمونه­گيري از چوب­هاي فسيلي و بناهاي تاريخي اکثرا به مجوزهاي خاصي بستگي دارد. بدين جهت کسب مجوز از سازمان­هاي مربوط به اين بناها ضروري است. نمونه­ها تا حد ممکن به صورت ديسک باستي تهيه شوند؛ در صورت ممکن نبودن اين وضعيت گرفتن نمونه­رويشي مناسب خواهد بود. بعضي از بناهاي تاريخي بالقوه براي نمونه­گيري می­توان به بناهايي از قبيل قلعه­ها، کاخ­ها، مساجد، کاروانسراها، سواحل تاريخي و خانه­هاي ییلاقی اشاره کرد. به غير از اين موارد، نمونه­گيري از کنده­کاري­هاي باستان­شناسي، از طغيان­هاي رودخانه، از بسترهاي سيل، از يخبندان؛ از تنه درختان مدفون شده بعد از رخ دادهاي زمين شناسي مانند آتشفشان، تکتونيک و زمين لغزه ممکن است. نمونه­ها بايستي به حالت ديسک تهيه شوند

[1] Reaction wood

استفاده از مطالب وب سایت با ذکر منبع آزاد است (www.dendrochronology.ir)